Józef Hen

Piętno wojny

Wojnę spędził w Związku Radzieckim, co uchroniło go przed Zagładą. Jego ojciec, Rubin Cukier, zginął w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie w 1945 roku. Podczas wojny przyszły pisarz stracił także siostrę i brata. W 1957 roku ocalałe z Zagłady matka i siostra Stella wyjechały do Tel Awiwu.

Chciał służyć w Armii Andersa, ale z powodu obrzezania dostał najniższą kategorię wojskową. W 1944 wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego. Został korespondentem wojennym, opublikował też swój pierwszy, zdecydowanie niewybitny wiersz „Wierna łódź”. Przyjął pseudonim literacki „Hen”, który z czasem zaczął mu służyć za nazwisko.

Młody wojskowy porzucił twórczość poetycką i skupił się na gatunkach prozatorskich oraz publicystycznym. W swojej twórczości wykorzystywał wątki autobiograficzne. Oficjalnie zadebiutował książką „Kijów, Taszkent, Berlin. Dzieje włóczęgi” (wcześniej miał na koncie publikację w „Małym Przeglądzie” Janusza Korczaka). Wojenne przeżycia – zarówno własne, jak i rodziny oraz znajomych – opisał w powieściach „Nikt nie woła” i „Najpiękniejsze lata”.

W PRL-u

W 1954 Józef Hen opublikował powieść „W dziwnym mieście”, dziś często odczytywaną jako socrealistyczny produkcyjniak, chociaż w rzeczywistości miała to być próba polemiki z estetyką socrealizmu.

Po odwilży Hen pisał scenariusze filmowe na podstawie własnej prozy. Pracował z Kazimierzem Kutzem przy „Krzyżu walecznych” oraz „Nikt nie woła”, a z Januszem Morgensternem przy „Dwóch żebrach Adama”. W swoim dorobku ma także scenariusze do filmów: „Kwiecień”, „Prawo i pięść”, „Bitwa o Kozi Dwór”. Jako autor scenariuszy sprawdził się lepiej niż reżyser realizujący między innymi serię telewizyjną „Perły i dukaty”.

W 1964 roku wydał powieść „Toast” z elementami westernowymi. W tym samym roku odznaczenie Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski. W latach 1966-1968 pełnił funkcję wiceprezesa oddziału warszawskiego Związku Literatów Polskich. W tym okresie wydał też dyptyk „Teatr Heroda”, składający się z dwóch powieści na motywach autobiograficznych – „Przed wielką pauzą” oraz „Opór”.

Karierę literacką i (zwłaszcza) filmową utrudniła antysemicka nagonka marca 68 roku. Pisarz jednak nie zdecydował się na emigrację. Został i opisywał. Publikował między innymi w „Paryskiej Kulturze” pod pseudonimem Korab. Jego opowiadania odniosły sukces i zostały przetłumaczone na wiele języków, ale autora wpisano na czarną listę osób objętych zakazem wyjazdu za granicę.

W stronę autobiografii, biografii i dziennika

W latach 70. i 80. Pisał głównie prozę historyczną, łączącą wątki kryminalne i romansowe. W tym okresie z powrotem został wiceprezesem, a następnie prezesem Związku Literatów Polskich.

W 1978 wydał esej autobiograficzny „Ja, Michał z Montaigne”, a następnie beletryzowanie biografie Tadeusza Boya-Żeleńskiego oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego, kolejno: „Błazen – wielki mąż” i „Mój przyjaciel król”.

W późniejszych latach zasłynął dziennikami składającymi się z luźnych notatek na temat lektur, własnych refleksji, przemyśleń intelektualisty. Taką formę ma trzytomowe „Nie boję się bezsennych nocy”, „Dziennik na nowy wiek”, a także najnowsza książka pisarza „Ja, deprawator”, w której nie unika wątków politycznych.

Ciekawostki

• Pisarz nie stroni od wątków erotycznych i miłosnych, nazywano go nawet „znawcą kobiet”, czemu jednak zaprzeczał. Jedne z jego poczytniejszych książek z wyeksponowanym wątkiem romansowym to „Yokohama”, „Odejście Afrodyty” oraz „Milczące między nami”.
• Hen chętnie czyta powieści Sienkiewicza, a za wspaniałą powieść miłosną uważa „Potop”.
• W 2000 roku Józef Hen poznał Tadeusza Różewicza. Obaj pisarze zaprzyjaźnili się ze sobą. Przed zawarciem znajomości Różewicz nie przeczytał żadnej książki Hena.
• Pisarz prowadził korespondencję z Lemem.
• Hen w powieści „Pingpongista” podejmuje temat pogromu żydowskiego.
• Artysta tworzył także powieści dla dzieci i młodzieży, napisał między innymi „Bitwę o kozi dwór”.
• W wolnym czasie Hen chętnie ogląda teleturniej „Jeden z dziesięciu”.